Γκράφιτι σε βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς στο Δομένικο Ελασσόνας

Το φαινόμενο των γκράφιτι εντοπίζεται σε πληθώρα ναών στην περιοχή της Ελασσόνας. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις στο μαρτυρικό χωριό του Δομένικου Ελασσόνας (το χωριό έχει χαρακτηριστεί «μαρτυρικό» με προεδρικό διάταγμα, λόγω της σφαγής που έγινε εκεί από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής στις 16 Φεβρουαρίου 1943).

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, κοντά στην αρχαία ακρόπολη, αποτελεί μια τέτοια περίπτωση. Σύμφωνα με επιγραφή στο εσωτερικό του, ο ναός είχε χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού του Ασκληπιού, ενώ οι πρώτες ιστορικές μαρτυρίες για την έδρα επισκοπής στο χωριό χρονολογούνται από τον 11ο αι. Την ίδια περίοδο χρονολογείται και μία από τις κατασκευαστικές φάσεις του ναού. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού χρονολογούνται στα 1611 και του νάρθηκα στα 1615, ενώ υπάρχουν και ίχνη παλαιότερου στρώματος.

Στο στρώμα τοιχογραφιών του 1611-1615 παρατηρούνται σχηματοποιημένες μορφές πλοίων, δένδρων και φυτών, που αποδίδονται με λεπτή χάραξη, ενώ στον δυτικό πεσσό του κυρίως ναού διακρίνουμε γραπτή μορφή καθιστού βοός (εικ. 1) πάνω σε γαλαζοπράσινο βάθος, που μιμείται ορθομαρμάρωση. Η μορφή πιθανόν ζωγραφίστηκε την ίδια περίοδο με την τοιχογράφηση, καθώς αποδίδεται με μία από τις αποχρώσεις, που έχει χρησιμοποιηθεί και για την τρίχρωμη ορθομαρμάρωση. Νεότερες εγχάρακτες ενθυμήσεις υπάρχουν διάσπαρτες σε όλα τα μέρη του ναού και συνήθως περιλαμβάνουν τα αρχικά ενός ονόματος και την χρονολογία της χάραξης.

Στον ναό του Αγίου Βησσαρίωνα, στο ίδιο χωριό, υπάρχει στα βόρεια του ναού κλειστή στοά, το εσωτερικό της οποίας κοσμείται με τοιχογραφίες στρατιωτικών έφιππων αγίων σε παράταξη, των αρχών του 17ου αι. Ανάμεσα στις παραστάσεις των αγίων συναντούμε ενδιαφέροντα χαράγματα άγνωστης χρονολόγησης (εικ. 2). Πλοία, ανθρώπινες μορφές, φυτά και φανταστικά πλάσματα είναι μερικά από τα είδη που παριστάνονται. Άλλα μοτίβα είναι οι απλές, ευθείες, τεμνόμενες γραμμές, αριθμητικές πράξεις, όπως μια κάθετη πρόσθεση (εικ. 3), ή το ανεστραμμένο γράμμα «σαμπί», σύμβολο του αριθμού 900. Πάνω στα λευκά σώματα των αλόγων των αγίων Ευσταθίου και Θεοδώρου του Τήρωνα γράφονται, με μαύρο μελάνι, δυσανάγνωστα κείμενα πολλών σειρών, σε μικρογράμματη γραφή (εικ. 4).

Τέλος, στον ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου (Παναγία) στο Βρυζόστι, λίγο έξω από το Δομένικο, στις παραστάσεις του νάρθηκα συναντούμε μερικά πολύ νεότερα γκράφιτι, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη για την περιοχή. Άνθρωποι του χωριού αφήνουν τα ονόματά τους και μια χρονολογία, για να μην σβήσει η μνήμη τους στο χρόνο. Υπάρχουν απλές ενθυμήσεις, όπως:

 Αθανάσιος Καλογήρου

γράφω το έτος 1926                                                 

Ιωάννης Καλογήρου

γράφω το έτος 1947 (εικ. 5),

ή χαράγματα που αναφέρονται σε ανακαινιστικές φάσεις του ναού, όπως:

 Κυριάκος Β. Φούντας 9/1/58 επισκευή σκεπή της εκκλησίας και Παζιούλης Θωμάς (εικ. 6).

Οι επιγραφές είναι, στην πλειοψηφία τους, χαραγμένες πάνω στον τοιχογραφημένο σοβά, και η τελευταία χρονολογικά αγγίζει το 1980.

Γραμμάτω Χρυσοβαλάντω Παπαναστασούλη, αρχαιολόγος, ΕΦΑ Λάρισας