Η Μνήμη και τα ΜνημείαΤι ονομάζουμε μνήμη;
Μνήμη είναι η ικανότητα του ανθρώπου να θυμάται, να φέρνει στον νου του γεγονότα, ανθρώπους, εμπειρίες, και το βασικότερο απ’ όλα: με τη μνήμη επιτελείται η βασική λειτουργία της μάθησης, χωρίς αυτήν δεν θα μπορούσαμε να μάθουμε, να αισθανόμαστε λειτουργικοί.
Τα μνημεία διατηρούν ζωντανό στη μνήμη μας ένα σημαντικό πρόσωπο ή ένα ιστορικό γεγονός. Ίσως το πρώτο που σας έρχεται στον νου να είναι οι στήλες πεσόντων στην πόλη,προτομές και αγάλματα σε μουσεία και ναοί σε αρχαιολογικούς χώρους.
Διαβάστε περισσότερα για τα είδη των μνημείων στο κεφάλαιο Β. Η Μνήμη και τα Μνημεία του Τεύχους “Graffiti: Από το χτες στο σήμερα. Ιστορίες διαφύλαξης της μνήμης, φθοράς και προστασίας” με τις θεματικές που αναπτύσσονται για τον/την εκπαιδευτικό.
Μυθ-ιστορίες για τη μνήμη
Ποια ήταν η Μνήμη; Τι έγραφαν οι αρχαίοι ιστορικοί και φιλόσοφοι για αυτήν;
Μνήμη ή Μνημοσύνη: στην ελληνική μυθολογία ήταν η προσωποποίηση της μνήμης, κόρη της Γαίας και του Ουρανού. Πηγή της έμπνευσης, η Μνημοσύνη έλεγχε όλες τις μορφές λόγου και ρητορικής. Ποιητές, βασιλιάδες και φιλόσοφοι την καλούσαν όποτε χρειάζονταν βοήθεια για τη δημιουργία πειστικών και ισχυρών ρητορικών λόγων.
Μνημοσύνη ήταν η μητέρα από τον Δία των εννέα Μουσών, των δυνάμεων της έμπνευσης της τέχνης, της επιστήμης και της λογοτεχνίας, κάθε πνευματικής δημιουργίας των ανθρώπων. Μνημοσύνη ήταν και το όνομα ποταμού στον Κάτω Κόσμο, παράλληλου του ποταμού Λήθη.
Σύμφωνα με τον αρχαίο περιηγητή Παυσανία, στη Λιβαδειά υπήρχαν η Πηγή της Λήθης και η Πηγή και το Ιερό της Μνημοσύνης. Όταν επισκεπτόταν κάποιος το μαντείο, το Τροφώνειο, για να ζητήσει χρησμό, διέμενε για λίγες ημέρες σε ένα οίκημα αφιερωμένο στον Αγαθό Δαίμονα και στην Αγαθή Τύχη και ακολουθούσε ένα τελετουργικό‧ πριν κατέβει στο μαντείο έπρεπε να πιεί νερό και από τις δυο πηγές: έπινε πρώτα από την Πηγή της Λήθης, για να ξεχάσει όλες του τις έγνοιες και έπειτα από την Πηγή της Μνημοσύνης, για να θυμάται όσα επρόκειτο να βιώσει. Όταν επέστρεφε από την κατάβαση στο μαντείο, καθισμένος στον θρόνο της Μνημοσύνης, εξιστορούσε την εμπειρία του.
Και κάτι από την αρχαία ιστορία και φιλοσοφία
Ο Θουκυδίδης (460 π.Χ.-390 π.Χ.) υπήρξε αναμορφωτής της Ιστορίας. Φιλοδοξούσε το έργο του να αποτελέσει “κτήμα ες αεί” και να φανεί χρήσιμο σε “όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια ή παραπλήσια”. Περίπου δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι πολιτικοί ηγέτες και όσοι σπουδάζουν την πολιτική τέχνη το προσεγγίζουν με αυτόν ακριβώς τον τρόπο. Το έργο του εξακολουθεί να επηρεάζει τις αντιλήψεις περί διε θνούς πολιτικής και να διδάσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια όλου του κόσμου.
Μνήμη: «Το ταμείο της παιδείας»
Ο ιστορικός Πλούταρχος (46 π.Χ. – 127 π.Χ.) παρομοιάζει τη Μνήμη με το «ταμείο της παιδείας», απόθεμα από το οποίο αντλούμε τη γνώση, αλλά και τη δημιουργία.
«Πάντων δέ μάλιστα τήν μνήμην τῶν παίδων ἀσκεῖν καί συνεθίζειν· αὕτη γάρ ὥσπερ τῆς παιδείας ἐστὶ ταμιεῖον, καὶ διὰ τοῦτο μητέρα τῶν Μουσῶν ἐμυθολόγησαν εἶναι τήν Μνημοσύνην, αἰνιττόμενοι καί παραδηλοῦντες ὅτι οὕτως οὐδέν γεννᾶν καί τρέφειν ὡς ἡ μνήμη πέφυκε.»
Πλούταρχος, Ηθικά, 1
Ο Πλάτωνας, ο Ισοκράτης και ο Αλκιδάμας κατηγορούσαν τη γραφή ως το μέσο που αδυνατίζει τη μνήμη, έβλεπαν τη γραφή ως ένα είδωλο γνώσης και όχι την ίδια τη γνώση.
Σωφροσύνης και αρετής μνημείον ... το ιδαντικό του αθηναίου πολίτη
Στην αρχαιότητα η λέξη μνημείο/μνήμα όριζε το ταφικό σήμα. Από πέτρα ή μάρμαρο, απλό ή μεγαλοπρεπές, ανάλογα με την κοινωνική θέση του νεκρού, υπενθύμιζε στους ζωντανούς τα κατορθώματα του νεκρού όσο ήταν εν ζωή.
«Αυτό εδώ έχει υψωθεί ως μνημείο σωφροσύνης και αρετής, για τον Πύρρο, τον χαμένο γιο του Αγασικλέους, εάν γινόταν ποτέ να ανεβάσουμε τους αγαθούς πάνω στη γη, εσύ θα ερχόσουν πάλι στο φως, εγκαταλείποντας τους αδύτους θαλάμους της Περσεφόνης»
IG IX,2 429, Φεραί, Βελεστίνο, 3ος αι. π.Χ.
Στον λόγο του, ο Ισοκράτης περιγράφει τα κατορθώματα του Ηρακλή με σκοπό να συμβουλεύσει τον βασιλιά Φίλιππο να ακολουθήσει το παράδειγμα του μυθικού ήρωα.
“Ύστερα από τα κατορθώματα αυτά, έστησε τις γνωστές Ηράκλειες στήλες, λαμπρό τρόπαιο για την καταστροφή των βαρβάρων, μνημείο για την παλικαριά και για όλους τους κινδύνους που αντιμετώπισε, σύνορο τέλος για τη χώρα των Ελλήνων”.
Ισοκράτης, Πανηγυρικός, Μτφρ. Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη, 112
Τελικά, γιατί είναι σημαντικά τα μνημεία σήμερα;
Γιατί είναι σημαντικά τα μνημεία σήμερα για εσάς; Τι μαθαίνετε και τι θυμάστε από αυτά; Πώς επηρεάζουν την καθημερινή σας ζωή και τον τόπο σας; Υπάρχει κάποιο σημαντικό πρόσωπο ή γεγονός που γνωρίζετε για το οποίο θα θέλατε να στηθεί ένα μνημείο;
Περιμένουμε τις απόψεις σας και τα επιχειρήματά σας!