Η προστασία των μνημείων
Ο πρώτος αρχαιολογικός νόμος για την προστασία των μνημείων στη χώρα μας θεσπίστηκε πριν σχεδόν δύο αιώνες, στις 10/22.05.1834 από την Αντιβασιλεία του νεαρού βασιλιά Όθωνα.
«όλαι αι εντός της Ελλάδος αρχαιότητες, ως έργα των προγόνων του Ελληνικού λαού, θεωρούνται ως κτήμα εθνικόν όλων των Ελλήνων εν γένει»
Παρ’ ότι ο νόμος έθετε σε καθεστώς προστασίας και τα μεσαιωνικά μνημεία, τα βυζαντινά, ενετικά και οθωμανικά κατάλοιπα, στην πράξη αυτά συχνά καταστράφηκαν. Κατά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους προτεραιότητα είχαν οι κλασικές αρχαιότητες, οι οποίες απολάμβαναν προνομιακή μεταχείριση ως εθνικά σύμβολα για την συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στον 19ο αιώνα.
Τι γίνεται όμως σήμερα στην Ελλάδα και τον κόσμο;
Το νομικό πλαίσιο της προστασίας των μνημείωνστην Ελλάδα
Σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο για την προστασία των αρχαιοτήτων και γενικότερα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Νόμος 4858, που δημοσιεύτηκε το 2021 στην Εφημερίδα της κυβέρνησης):
«Ως μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και των οποίων επιβάλλεται η ειδικότερη προστασία»
Στον ίδιο νόμο διευκρινίζονται τα χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να έχουν αυτά τα τεκμήρια της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου για να θεωρηθούν μνημεία κινητά ή ακίνητα:
Διαβάστε περισσότερα για την εθνική νομοθεσία για την προστασία των μνημείων στο κεφάλαιο Β. Η Μνήμη και τα Μνημεία του Τεύχους “Graffiti: Από το χτες στο σήμερα. Ιστορίες διαφύλαξης της μνήμης, φθοράς και προστασίας” με τις θεματικές που αναπτύσσονται για τον/την εκπαιδευτικό.
Η προστασία των μνημείων στην Ευρώπη και στον κόσμο
Εκτός από τον ελληνικό νόμο για την προστασία των μνημείων και της πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα, μια σειρά από ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες, κώδικες και νόμοι θεσπίζουν την προστασία των τεκμηρίων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όλα τα κράτη-μέρη αποδέχονται ότι τα τεκμήρια αυτά αποτελούν κοινή κληρονομιά που πρέπει να διαφυλαχθεί για τις επόμενες γενιές. Πλέον, εκτός από μεμονωμένα μνημεία σημαντικής καλλιτεχνικής αξίας, όπως ένα άγαλμα ή ένας αρχαίος ναός, πολιτιστικό αγαθό που προστατεύεται μπορεί να είναι και ένας ταπεινός νερόμυλος, ένα μονοπάτι στη φύση, μια υποθαλάσσια διαδρομή, αλλά και ένα τραγούδι, ένας χορός, μέχρι ένα ολόκληρο παραδοσιακό χωριό λόγω της αρχιτεκτονικής ή ιστορικής του αξίας.
Η συστηματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ξεκινά στα μέσα του 20ου αι., μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σταδιακά, επικρατεί η αντίληψη μεταξύ των περισσότερων κρατών ότι τα μνημεία δεν ανήκουν σε έναν λαό, αλλά αποτελούν κοινή κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας και η υποχρέωση της διαφύλαξής τους βαρύνει όλους. Μιλάμε πλέον για μια παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά που απασχολεί διάφορους διεθνείς οργανισμούς τόσο σε επιστημονικό και επαγγελματικό επίπεδο όσο και σε πολιτικό.
Τα κριτήρια επιλογής των Μνημείων για τον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO
Πρόκειται για έναν κατάλογο με μεγάλη επιρροή, την επιμέλεια του οποίου έχουν αναλάβει τα κράτη-μέλη της UNESCO. Τα κράτη-μέλη υποβάλλουν τον φάκελο υποψηφιότητας του μνημείου το οποίο ενδιαφέρονται να συμπεριληφθεί στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Κάθε υποψήφιο μνημείο θα πρέπει να είναι εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας και να πληροί τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω δέκα πολιτιστικά και φυσικά κριτήρια.
Τα κράτη-μέλη της UNESCO υποβάλλουν τον φάκελο υποψηφιότητας του μνημείου το οποίο ενδιαφέρονται να συμπεριληφθεί στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Κάθε υποψήφιο μνημείο θα πρέπει να είναι εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας και να πληροί τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω δέκα πολιτιστικά και φυσικά κριτήρια
Πολιτιστικά Κριτήρια
- Να αντιπροσωπεύει ένα αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας.
- Να επιδεικνύει σημαντική ανταλλαγή ανθρώπινων αξιών, σε βάθος χρόνου ή μέσα σε μια πολιτιστική περιοχή του κόσμου, για την εξέλιξη στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου.
- Να φέρει μια μοναδική ή εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτιστικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ή έχει εξαφανιστεί.
- Να αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που σηματοδοτεί σημαντικό(-ά) ορόσημο(-α) στην ανθρώπινη ιστορία.
- Να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακού ανθρώπινου οικισμού, χρήσης γης ή χρήσης της θάλασσας, που είναι αντιπροσωπευτικό ενός πολιτισμού (ή πολιτισμών) ή της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδίως όταν έχει καταστεί ευάλωτο υπό την επίδραση μη αναστρέψιμων αλλαγών.
- Να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζωντανές παραδόσεις, με ιδέες ή με πεποιθήσεις, με καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας.
Φυσικά κριτήρια
- Nα περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και αισθη τικής αξίας.
- Nα αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα για σημαντικά στάδια της ιστορίας της γης, συμπεριλαμβανομένης της καταγραφής της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διεργασιών στην ανάπτυξη γεωμορφών ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών.
- Nα αποτελεί εξέχον παράδειγμα που αντιπροσωπεύει σημαντικές εν εξελίξει οικολογικές και βιολογικές διεργασίες στην εξέλιξη και ανάπτυξη χερσαίων, γλυκών υδάτων, παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων.
- Nα περιέχει εξαιρετικά σημαντικούς φυσικούς οικοτόπους για την επιτόπια διατήρηση της βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που περιέχουν απειλούμενα είδη εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας από επιστημονική άποψη ή άποψη διατήρησης.
Τα κριτήρια επιλογής των πολιτιστικών αγαθών για τον αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Παγκόσμιας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO
Η Σύμβαση της UNESCO για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά υπογράφηκε το 2003. Τα κράτη-μέλη υποβάλλουν τον φάκελο υποψηφιότητας του άυλου πολιτιστικού αγαθού που προτείνουν να συμπεριληφθεί στον Κατάλογο. Η UNESCO έχει θεσπίσει πέντε κριτήρια για την εγγραφή ενός αγαθού στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας:
- Να θεωρείται αντιπροσωπευτικό δείγμα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και να συνάδει με τον ορισμό της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που παρέχεται από την UNESCO (προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, γλώσσες, τέχνες του θεάματος, κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις, γνώσεις και πρακτικές σχετικά με τη φύση και το σύμπαν, παραδοσιακές χειροτεχνίες).
- Να περιλαμβάνεται σε κατάλογο ή μητρώο, σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, αναφέροντας τη σημασία και την τρέχουσα κατάστασή του.
- Να καταδεικνύει τη σημασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τον ρόλο της στην προώθηση της πολιτιστικής πολυμορφίας, στη διασφάλιση του διαλόγου μεταξύ των κοινοτήτων και στην προώθηση του σεβασμού της πολιτιστικής έκφρασης.
- Να έχει οριστεί με την ενεργό συμμετοχή των ενδιαφερόμενων κοινοτήτων, ομάδων ή ατόμων, τα οποία έχουν παράσχει την ελεύθερη, εκ των προτέρων και εν επιγνώσει συγκατάθεσή τους.
- Να διαφυλάσσεται, να διατηρείται και να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, με τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων κοινοτήτων, ομάδων ή ατόμων.
Τα κριτήρια αυτά έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν ότι τα εγγεγραμμένα στοιχεία αντιπροσωπεύουν απο τελεσματικά την ποικιλομορφία, τη σημασία και τη βιωσιμότητα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και ότι η διαφύλαξη και η μετάδοσή τους υποστηρίζονται ενεργά από τις εμπλεκόμενες κοινότητες.
Πολιτιστικές διαδρομές: Εξερευνώντας και ανακαλύπτοντας την υλική και άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά
Οι πολιτιστικές διαδρομές συνδέουν σημαντικούς πολιτιστικούς, ιστορικούς και φυσικούς τόπους και έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να αναδείξουν και να προωθήσουν την πολιτιστική κληρονομιά, τις παραδόσεις και τις αξίες συγκεκριμένων περιοχών. Περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και παρέχουν στους ταξιδιώτες τη δυνατότητα να επισκεφτούν μνημεία, μουσεία, να εξερευνήσουν πολιτιστικά τοπία και να βιώσουν την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Οι δρόμοι της ελιάς
Οι δρόμοι της ελιάς Στο πέρασμα των αιώνων η ελιά χαρακτήρισε το τοπίο, ενώ είχε και έχει σημαντικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των λαών της Μεσογείου. Άγρια ελαιόδεντρα βρίσκονται ακόμα σε περιοχές όπως η Πελοπόννησος και η Βόρεια Αφρική.
Οι «Δρόμοι της Ελιάς» ιχνηλατούν την πορεία αυτού του διαχρονικού πολιτισμού στην Ελλάδα και σε άλλες μεσογειακές χώρες. Η πολιτιστική κληρονομιά που συνδέεται με την ελιά είναι πλούσια, περιλαμβάνοντας στοιχεία από τη γαστρονομία, τις τέχνες, τα ήθη και τα έθιμα στη Μεσόγειο. Οι ταξιδιώτες μπορούν να εξερευνήσουν αυτή την κληρονομιά μέσω διαδρομών που καλύπτουν πάνω από δέκα χώρες στη νότια Ευρώπη και τη βόρεια Αφρική, ανακαλύπτοντας τοπία, προϊόντα και παραδόσεις σχετικές με την ελιά. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως εκθέσεις, συναυλίες και γευσιγνωσίες, διοργανώνονται κατά μήκος αυτών των διαδρομών για να ενισχύσουν την εμπειρία των ταξιδιωτών.
Τα μνημεία εκπέμπουν SOS!
Από τον επίσημο ιστότοπο της Unesco ενημερωνόμαστε για έναν ακόμα κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Πρόκειται για μια λίστα πολύ σημαντικών μνημείων που βρίσκονται σε κίνδυνο, η οποία αποσκοπεί να ενημερώνει τη διεθνή κοινότητα για τις συνθήκες που τα απειλούν και να ενθαρρύνει τα κράτη να αναλάβουν διορθωτικές δράσεις.
Δείτε τον κατάλογο και ανακαλύψτε τα μνημεία του εδώ: https://whc.unesco.org/en/danger/
Αναγνωρίζετε κάποιο;
Ποιοι κίνδυνοι απειλούν πιο συχνά τα μνημεία;
Οι ένοπλες συγκρούσεις και ο πόλεμος, οι σεισμοί και άλλες φυσικές καταστροφές, η ρύπανση, το παράνομο εμπόριο, η ανεξέλεγκτη αστικοποίηση και η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη αποτελούν τις σοβαρότερες απειλές για τους χώρους της Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Ενδεικτικά, κάποια από τα μνημεία της λίστας είναι:
- Η Παλμύρα στη Συρία
- Το ιστορικό κέντρο της Οδησσού στην Ουκρανία
- Η Κοιλάδα Μπαμιγιάν στο Αφγανιστάν
- Τα Εθνικά Πάρκα Γκαράμπα, Σαλόνγκα, Καχούζι-Μπιέγκα, Βιρούνγκα και Οκάπι στη Δημοκρατία του Κονγκό
- Το ιστορικό κέντρο της Βιέννης στην Αυστρία κ.ά.
Για να εγγραφεί κάποιο μνημείο σε αυτή τη λίστα πρέπει να υποβληθεί από το κράτος-μέλος στην UNESCO φάκελος που να τεκμηριώνει την παγκόσμια πολιτιστική του αξία και ότι η ακεραιότητά του απειλείται σοβαρά εξαιτίας της δραστηριότητας του ανθρώπου (π.χ. τουρισμός, πόλεμος κ.ά.) ή από ακραία καιρικά φαινόμενα και θεομηνίες (π.χ. πλημμύρες, σεισμοί κ.ά.).
Χάνουν τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς τον τίτλο τους;
Πράγματι, τα μνημεία που δεν συμμορφώνονται με τις συμβάσεις και τους κανονισμούς της UNESCO για την προστασία τους χάνουν τη θέση τους από τους καταλόγους του διεθνούς οργανισμού. Το Λίβερπουλ της Αγγλίας έχασε τον τίτλο που είχε εξασφαλίσει πριν από δεκαεπτά χρόνια όταν ένα σύνολο κατασκευαστικών έργων αλλοίωσαν τον ιστορικό χαρακτήρα της περιοχής. Το ίδιο έγινε και με το Καταφύγιο της αραβικής αντιλόπης στο Ομάν, το 2007, και την κοιλάδα του Έλβα στη Δρέσδη της Γερμανίας, το 2009.
