Θεωνυμικά χαράγματα στο Τείχος Δυμαίων

Πλησίον της κύριας πύλης του Τείχους Δυμαίων εντοπίζεται λίθινη κατασκευή, εφαπτόμενη στην εσωτερική πλευρά της οχύρωσης, η οποία έχει ερμηνευθεί ως βωμός, με χρήση πιθανώς ήδη από τη μυκηναϊκή και έως την ελληνιστική εποχή. Στην επιφάνεια δύο όμορων λίθων της οχύρωσης σε ύψος 1,55–1,60 μ. πάνω από τον βωμό σώζονται τέσσερα θεωνυμικά χαράγματα:

  1. μέγιστο μήκος λίθου: 220 εκ., ύψος: 29 εκ. (σχ. 1α),

      ύψος γραμμάτων: (α) 4-6 εκ., (β) 4-4,5 εκ.               

(α) Ἀφήτου  

(β) Ἀφρ̣ο̣δίτα̣ς

  1. μέγιστο μήκος λίθου: 120 εκ., ύψος: 45 εκ. (σχ. 1β, εικ.1),

      ύψος γραμμάτων: (α) 3,9-5,3 εκ., (β)  3,9-4,3 εκ.

(α) Ἐ̣ν̣υαλίου

(β) Ἀρτέμιδος̣

Η χάραξή τους έχει γίνει με πλατύ εργαλείο πάνω στην ανώμαλη επιφάνεια των λίθων και είναι βαθιά, αλλά αρκετά ασταθής. Το όνομα Ἀφροδίτας είναι πλέον, στο μεγαλύτερο μέρος του, δυσανάγνωστο, λόγω φθοράς, ενώ κάποια ίχνη χάραξης πάνω από αυτό στηρίζουν την υπόθεση περί πιθανής ύπαρξης και άλλων ονομάτων που δεν διασώθηκαν. Με βάση το σχήμα των γραμμάτων, τα χαράγματα είναι πιθανότατα σύγχρονα μεταξύ τους και χρονολογούνται στο τέλος 4ου –3ο αι. π.Χ.

Η θέση εντοπισμού των θεωνυμικών χαραγμάτων καθιστά αναμφισβήτητο τον συσχετισμό τους με τις λατρευτικές πρακτικές, που λάμβαναν χώρα στον βωμό της κύριας πύλης κατά την ελληνιστική εποχή. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνεται μια περιορισμένης κλίμακας ανθρώπινη παρουσία στο Τείχος Δυμαίων στη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου, γεγονός που συνάδει με τη γνωστή από τις ιστορικές πηγές χρήση του ως ορμητήριο της γειτονικής πόλης Δύμης κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις της ελληνιστικής εποχής στη δυτική Αχαΐα.

Η χρήση του βωμού από τις εγκατεστημένες στρατιωτικές ομάδες πρέπει να θεωρηθεί βέβαιη, δεδομένου ότι στην αρχαία Ελλάδα η τέλεση θυσιών και άλλων τελετουργιών πριν και μετά τη διεξαγωγή των μαχών, ήταν επιβεβλημένη, προκειμένου να εξασφαλιστεί η εύνοια των θεών. Βάσει αυτού, αλλά και της πρόχειρης εκτέλεσης των θεωνυμικών χαραγμάτων του Τείχους Δυμαίων, που προδίδει ιδιωτική και όχι δημόσια πρωτοβουλία, η χάραξη είναι πιθανό να οφείλεται στους ίδιους τους στρατιώτες ή σε εφήβους, που -κατά τη συνήθη πρακτική πολλών πόλεων- συγκροτούσαν ομάδες περιπολιών σε συνοριακά φυλάκια στο πλαίσιο της στρατιωτικής τους εκπαίδευσης.

Η παραπάνω υπόθεση ενισχύεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνδύαζαν οι τέσσερις αναγραφόμενες θεότητες, τα οποία τις συσχετίζουν άμεσα με τον πόλεμο και τις τελετουργίες που λάμβαναν χώρα πριν και μετά από τη μάχη, καθώς και με διάφορες πρακτικές που προβλέπονταν ως μέρος της διαδικασίας ενηλικίωσης των εφήβων. Η λατρεία των δύο γυναικείων θεοτήτων ήταν γενικά διαδεδομένη στην Αχαΐα, ενώ η λατρεία του Ἐνυαλίου δεν είναι γνωστή από άλλη θέση στην περιοχή. Το αμάρτυρο όνομα Ἂφητος θεωρείται επίθετο του Απόλλωνα. Επικρατέστερη είναι η ερμηνεία του ως παράγωγο του ρήματος ἀφίημι, σχετιζόμενο είτε με την απελευθέρωση του θεϊκού τόξου, αντίστοιχο του ομηρικού επιθέτου «Ἀφήτωρ», είτε με τη θεϊκή προστασία που επεδίωκαν οι πιστοί πριν από κάποιου είδους αφετηρία.

Κωνσταντίνα Σούρα, αρχαιολόγος, ΕΦΑ Αχαΐας