Χρονολόγηση: μέσα 3ου αι. μ.Χ. ;
Προέλευση / τόπος φύλαξης: εσωτερικό πηγαδιού, Ιερό Ποσειδώνα Ισθμία / αρ. ευρ.: ΙΜ 2820
Διαστάσεις: μεγ.ύψ. 0,063, 0,123 μ., πλατ. 0,123 μ., παχ. 0,001 μ.
Περιγραφή
Κοντά σε ένα σημαντικό θρησκευτικό και αθλητικό κέντρο, το ιερό του Ποσειδώνα στην Ισθμία, στο εσωτερικό ενός πηγαδιού, 450 μ. δυτικά του ναού, βρέθηκε ένας ενδιαφέρων μολύβδινος κατάδεσμος. Η μια πλευρά του φέρει σχέδια τεσσάρων ανδρών, δύο εκ των οποίων – οι καλύτερα σωζόμενοι –, φαίνεται πως ήταν ενδεδυμένοι με χιτώνια που άφηναν ακάλυπτα τα γεννητικά τους όργανα. Στο ύψος περίπου του στέρνου κάθε άνδρα ήταν χαραγμένο, σε αιτιατική πτώση, το όνομά του, ενίοτε και το προσδιοριστικό του (Κρονίωνα τον και Λαίτον, Σέλευκον, Επιλήναιον, Μαρκίωνα τον και Θηριώτη), συνοδευόμενο από το ρήμα κάτεχε. Μάλλον κάποια θεϊκή δύναμη έπρεπε να τους θέσει υπό τον έλεγχό της. Σε μια στήλη στα δεξιά της πρώτης μορφής φανερώνονταν ο στόχος της μαγικής πράξης: να μην τους αφήσει να υπερισχύσουν σε αγώνα δρόμου που θα πραγματοποιούνταν ημέρα Παρασκευή (προΣάββατον). Η θεϊκή παρέμβαση εξασφαλιζόταν και με μια επωδή: την πτερυγοειδή επανάληψη της λέξης Ευλαμώ (με ένα γράμμα να παραλείπεται κάθε φορά από την αρχή, ώστε να καταλήγει σε ωω), που προέρχονταν από το ασσυριακό επίθετο ullamu, που σημαίνει αιώνιος. Στην άλλη πλευρά ολοκληρώνονταν η μαγική επίκληση με ένα ημικυκλικό διάγραμμα, το οποίο είχε χαραγμένα ιερά ονόματα βιβλικών θεοτήτων και μαγικούς «χαρακτήρες», ειδικά σύμβολα που η σωστή εκφώνησή τους αποτελούσε επαγγελματικό μυστικό.
Παρατηρήσεις
Ήταν λοιπόν ένας αγωνιστικός κατάδεσμος, που αφορούσε ένα από τα αρχαιότερα και δημοφιλέστερα αθλήματα, τον δρόμο. Μάλιστα στο πρόγραμμα των Ισθμίων, ο αγώνας ταχύτητας ήταν ξεχωριστός, αποκαλούνταν ίππιος γιατί οι δρομείς διένυαν απόσταση τεσσάρων σταδίων, ίση με έναν ιππόδρομο.
Από τη μορφολογία των γραμμάτων, την αμφίεση των προσώπων, αλλά και τις φόρμουλες των μαγικών παπύρων (φωνές και μαγικοί χαρακτήρες), φαίνεται πως ο κατάδεσμος χρονολογείται στην ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή (μέσα 3ου αι. μ.Χ.), όπως και όλοι οι αγωνιστικοί κατάδεσμοι του αρχαίου κόσμου (στον ελληνικό χώρο έχουν μέχρι σήμερα βρεθεί γύρω στους ογδόντα) που έχουν έρθει ως τώρα στο φως. Την περίοδο εκείνη, άλλωστε, το αθλητικό ιδεώδες είχε δεχθεί καίριο πλήγμα, καθώς οι περισσότεροι αθλητές, οργανωμένοι πια σε επαγγελματικές συντεχνίες, εξασφάλιζαν ειδικά προνόμια για τους ίδιους, εξυπηρετώντας την αυτοκρατορική προπαγάνδα. Σε αυτό το κλίμα ανταγωνισμού οι αθλητές μετέρχονταν κάθε μέσο – θεμιτό ή αθέμιτο – προκειμένου να αναδειχθούν νικητές.
Πηνελόπη Καλλιγέρου, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, ΕΦΑ Πόλης Αθηνών / Θ-ΙΝΚ