Ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του 12ου αιώνα στον ελλαδικό χώρο και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της μεσοβυζαντινής ναοδομίας. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιόνιου με τρούλο αθηναϊκού τύπου ναού. H κάτοψή του έχει σχήμα τετράγωνο (7,20×7,30μ.), το οποίο αποβαίνει σε ορθογώνιο με την προσθήκη του νάρθηκα στα δυτικά και τριών ημιεξαγωνικών κογχών στα ανατολικά. Είναι χτισμένος από ντόπιο πωρόλιθο ισοδομικά και ξεχωρίζει για το πολύ φροντισμένο πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Στην τοιχοδομία ξεχωρίζουν οι λίθινοι διακοσμητικοί σταυροί, κάποιοι από τους οποίους περιβάλλονται στα πάνω μέρη με οδοντωτή ταινία, η κεραμοπλαστική διακόσμηση στους αρμούς, η οποία συνίσταται κυρίως σε εκφυλισμένα κουφίζοντα κεραμικά διακοσμητικά, και τα παράθυρα, που είναι κατασκευασμένα με ποικίλους τρόπους.
Τόσο στο εσωτερικό όσο και εξωτερικά του ναού διατηρούνται πολυάριθμα και ποικίλα χαράγματα – ακιδογραφήματα, που έχουν χαραχτεί, χωρίς να ενδιαφέρονται οι δημιουργοί τους για τη θέση στον χώρο, τις αναλογίες και την κλίμακα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα αρχιτεκτονικά σημάδια, οι ενθυμήσεις επισκεπτών ή προσκυνητών, κυρίως με το όνομά τους ή και την ημερομηνία της επίσκεψής τους, και οι ποικιλόμορφες χαράξεις στο σχήμα του σταυρού.
Από τις χρονογραφικές σημειώσεις – ενθυμήσεις ξεχωρίζουν αυτές του 1773 (εικ. 1), 1840, 1848, 1860, 1868, 1872, 1877, 1936, 1942, 1944, 1956, 1958 και 1995. Τα ονόματα που έχουν χαραχτεί στον ναό δημιουργούν ένα πλούσιο, «λίθινο» αρχείο για τους μελετητές της τοπικής ιστορίας, δεδομένου ότι πολλά από τα ονόματα χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα και, ορισμένες φορές, σχετίζονται με τα ονόματα ανθρώπων που μεριμνούσαν για τη φροντίδα του ναού παλαιότερα.
Από τα χαράγματα σταυρού ξεχωρίζουν ένας σταυρός, όπου ο χαράκτης ακολουθεί τον πατριαρχικό τύπο του σταυρού συνοδευόμενο από συντομογραφίες, ένας σταυρός, όπου οι απολήξεις των κεραιών του είναι είτε διχαλωτές είτε κοσμούνται με κύκλους, ίσως απομίμηση των σταυρών με μικρούς δίσκους στα άκρα των κεραιών που συναντώνται και σε τοιχογραφίες, και ένας ισοσκελής σταυρός σε ημικύκλιο (εικ. 2-4).
Ανθούλα Τσαρούχα, αρχαιολόγος, ΕΦΑ Φωκίδας