Στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, στη Μαυριώτισσα Καστοριάς (ανεγέρθηκε περί τα μέσα του 16ου αι. και τοιχογραφήθηκεστα 1552) σώζονται έντονα τα σημάδια της αναγκαστικής συνύπαρξης ή του συγκρητισμού, μεταξύ δύο κόσμων, κατά την τουρκοκρατία: του μουσουλμανικού και του χριστιανικού. Εδώ παρατηρεί κανείς μία πληθώρα οθωμανικών, αραβικής γραφής, ακιδογραφημάτων, χαραγμένων, κατά κανόνα, μεταξύ των μορφών των ολοσώμων αγίων της κατώτερης ζώνης, προκειμένου αυτά να καθίστανται ευληπτότερα επί του μονοχρώμου βάθους. Εντοπίζονται 187 τουλάχιστον ακιδογραφήματα. Η πληθώρα των χαρακτήρων αποδίδονται γραμμικά και καλλιγραφικά, ή περιγραμματικά. Κάποτε η καλλιγραφική έξαρση οδηγεί στον σχηματισμό στυλιζαρισμένων διακοσμητικών μορφών.
Τα περισσότερα χαράγματα είναι του τύπου:
Ah Sahım Affenti mu!
Ah padisahım!
Ah Şahım benim ve hem pahişahım!
Ah Şahım padişahım!
Ah Şahım padişahım aşıkı Muhammed!
Ah Şahım!
Ah Şahım Hızır Aşıkı!
Ah Şahım Ali!
Ah Şahım aşıkı!
Ah Hasan!
Ah şahım aşıkı Ah Ali!
Ah şahım Mustafa Hızır aşıkı!
Αh Musa Musa Şahım!.
Φράσεις, όπως Ah Şahım padişahım aşıkı Muhammed!, ή Ah Şahım Efendim Muhammed aşıkı!,
αφορούν στον Προφήτη Μωάμεθ. Εναλλακτικά του Προφήτη είναι και τα ονόματα Μουσά και Μουσταφά, ενώ τα: Αλή, Xασάν, Χουσεΐν και Φατιμά, αφορούν στην οικογένεια του Προφήτη, την Αhl al Bayt, (Φατίμα είναι η κόρη του, Αλή ο εξάδελφος και γαμπρός του και πρώτος ιμάμης των Σιϊτών, Χασάν και Χουσεΐν τα εγγόνια του).
Η φράση:
Hüner-i aşk Derviş
(Μπελαλίδικος ο έρως του Δερβίση!)
αποκαλύπτει τον σουφικό, μυστικιστικό χαρακτήρα των χαραγμάτων. Η κατάληψη αυτή της μονής από τους δερβίσηδες της Καστοριάς – του μπεκτασικού ίσως τεκκέ του Κασίμ Μπαμπά – έλαβε χώρα, σύμφωνα με το μοναδικό χρονολογικό χάραγμα,το έτος 1018 Εγίρας (1609-1610), από κάποιον Osman. Termini ante για την απαλλαγή της μονής από αυτούς θα μπορούσαν να τεθούν τα έτη 1683 και 1684, οπότε γίνονται δωρεές χρημάτων και προσηλώσεις σταυροπηγιακών χωριών της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος στη μονή.
Ευάγγελος Παπαθανασίου, αρχαιολόγος, ΕΦΑΠΕΘ