Χαράγματα στο στάδιο της Νεμέας

Το στάδιο της Νεμέας βρίσκεται 400 μ. νοτιοανατολικά του ιερού του Δία (εικ. 1). Οι αθλητές, ερχόμενοι από τα αποδυτήρια, εισέρχονταν σε αυτό μέσα από μια θολωτή σήραγγα, μήκους 36,35 μ. και ύψους περίπου 2,5 μ. Στους τοίχους της σήραγγας αυτής σώζονται αρκετά χαράγματα, που αποδίδονται σε αθλητές ή/και κριτές, οι οποίοι τα χάραζαν την ώρα που περίμεναν τη σειρά τους να εμφανιστούν στον στίβο.

Τα χαράγματα έχουν δημοσιευτεί από τον Miller. Πολλά από αυτά επικαλύπτουν παλαιότερα, κάποια είναι δυσανάγνωστα ή ημιτελή. Τα περισσότερα αναφέρουν κύρια ονόματα: Τελέστας, Πολύξενος, Ακρότατος, Ανδρέας, Τιμόστρατος.

Αρκετές είναι οι επιγραφές «καλών»:

Ἀκρότατος κ̣αλός

Ἐπικράτης καλός 

– ορισμένες φορές με τοπωνυμικά:

Ἀ[ρ]ιστί[ων] καλός ἐν [Κρά[ννω[ι]

Μόσχος κ[αλ]ὸς ἐμ Φιλίπποις

Μόλων καλὸς Ἀθ̣ή̣νη̣σί.

Σε μια επιγραφή διαβάζουμε το ρήμα:

νικῶ

λέξη αναμενόμενη σε ένα αγωνιστικό περιβάλλον. 

Από τα 57 χαράγματα που κατέγραψε ο Miller, αξίζει να αναφερθούμε σε τρία που πιθανώς σχετίζονται με γνωστά από τις πηγές ιστορικά πρόσωπα:

α) Τ[ε]λ̣έστας

Ένας Τελέστας από τη Μεσσήνη αναφέρεται ως ολυμπιονίκης στην πυγμαχία στην κατηγορία των παίδων γύρω στο 340 π.Χ. (Παυσανίας, 6.14.4). Είναι πιθανόν το ίδιο πρόσωπο να αγωνίστηκε – ως άνδρας πλέον – στους αγώνες στη Νεμέα. 

β) Ἐπικράτης | καλός

Αν και το όνομα είναι αρκετά συνηθισμένο, σε μια επιγραφή από το Αμφιάρειο του Ωρωπού (IG VII, 414.13-14), που χρονολογείται γύρω στο 325 π.Χ., αναφέρεται ένας Επικράτης από τη Λάρισα, νικητής στον δίαυλο. Δεν αποκλείεται να πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. 

γ) Ἀκρότατος

Λόγω της σπανιότητας του ονόματος, το πρόσωπο του χαράγματος ταυτίζεται με τον ομώνυμο βασιλιά της Σπάρτης (Παυσανίας, 3.6.6 και Πλούταρχος, Άγις, 3.4 & Πύρρος, 26.8, 28.2-3). Ο Ακρότατος, γνωστός για την ομορφιά του, βασίλεψε το διάστημα περ. 265-252 π.Χ., ενώ σε νεαρή ηλικία, το 272 π.Χ., διακρίθηκε στο πεδίο της μάχης εναντίον του Πύρρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ίδιο όνομα απαντά σε ένα ακόμα graffito «καλού», σε άλλο σημείο της σήραγγας, συνοδευόμενο από το σχόλιο «για αυτόν που το έγραψε»:  

Ἀκρότατος κ̣αλός, τοῦ γράψαν[τος] 

Αν οι παραπάνω ταυτίσεις είναι σωστές, τα graffiti της σήραγγας του σταδίου της Νεμέας πρέπει να χαράχθηκαν ανάμεσα στις τελευταίες δεκαετίες του 4^ου αι. και τις πρώτες του 3^ου αι. π.Χ. Η χρονολόγηση αυτή ταιριάζει με τα ανασκαφικά δεδομένα, που τοποθετούν την κατασκευή του σταδίου και της σήραγγας γύρω στο 330 π.Χ.

Η κατασκευή του σταδίου, και γενικότερα η ανακαίνιση του ιερού του Δία στη Νεμέα, φαίνεται ότι εντάσσεται στην πολιτική του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου για αναβίωση της πανελλήνιας ιδέας, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.). Ωστόσο, η αναβίωση αυτή δεν κράτησε για πολύ. Το 270 π.Χ. οι αγώνες μεταφέρθηκαν στο Άργος. Έκτοτε ο χώρος παρακμάζει και σταδιακά εγκαταλείπεται.

Θάλεια Σπυριδάκι, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, ΕΦΑ Πόλης Αθηνών  / Θ-ΙΝΚ